Cúigí na hÉireann
In aois na gCeilteach agus ag tús na ré stairiúla, bhí Éire deighilte i gcúigí chun córas nua a chur in áit na dtuath a bhí inti roimhe sin.
- Séamus de hÍde
- Rugadh Séamus de hÍde / Ó Seitheacháin ar Oileán Meánach i gCuan Chorcaí i 1935. Fuair sé a bhunscoilíocht i gCarraig Tuathail agus a mheanscoilíocht sa Mhainistir Thuaidh. Cúrsaí samhradh sa coláistí Gaeilge i mBéal Átha an Ghaorthaigh
- Aengus
- I Miotaseolaíocht na nGael, ba shliocht na dTuath Dé Danann é Aonghas Mac Óg, agus de réir dealraimh, dia an ghrá, na hóige agus spreagadh na ndán. De réir an tsean-nóis, bhíodh éin ag eilit thart ar a chionn
- Aodhán mac Gabhráin
- Rí Dhál Riada ó c. 574 go dtí c. 609 ba ea Aodhán mac Gabhráin. Bhí an ríocht seo lonnaithe in Earra-Gháidheal in iarthar na hAlban, agus i gcuid de Chontae Aontroma an lae inniu in Éirinn. De réir na nginealach, ba mhac an rí Gabrán mac
- Éanna Mac Murchadha
- :Féach freisin Diarmaid mac Éanna mhic
- Ealcmhar
- I miotaseolaíocht na nGael, fear chéile Bóinn ab ea Ealcmhar, agus sliocht de na Tuatha Dé Danann. I ndán an dinnseanchais faoi Codal, insítear gur bhreitheamh é Ealcmar. Moltar gur Nuada é faoi ainm eile, agus measctar é scaití le Neachtan
- Lughaidh na Riabh Dearg
- Sa Rúraíocht, ba Ard-Rí na hÉireann é Lughaidh na Riabh Dearg, mac na dtrí findemna agus a ndeirfiúr Clothru. Ba í Dearbhfhorghaill a bhean chéile
- Noínden Ulad
- Sa Rúraíocht, is réamhscéal don Táin Bó Cuailnge é Ceas Naoi-lá na nUladh. Caomhnaítear é i dtrí foinsí ar feadh an eolais: sa Leabhar Buí Leacáin, sa Leabhar Laighneach agus i lámhscríbhinn amháin eile
- Fomhóraigh
- I Miotaseolaíocht na nGael, ba chine osnádúrtha iad na Fomhóraigh. Cuireadh u láthair go minic iad mar neacha naimhdeach arrachtacha, a tháinig ón fharraige nó ón bhfothalamh. Níos deireanaí, deirtear gurbh fhathaigh agus foghlaí mara iad. Ba
- Fintán mac Bóchra
- I Miotaseolaíocht na nGael, fear feasa ab ea Fionntán Mac Bóchra, "an Saoi", a tháinig go hÉireann roimh an Díle i dteannta le Ceasair, gariníon Naoi. D'fhéadfadh é gurbh í Bóchra a mháthair, nó b'fhéidir tagairt fhileata don fharraige
- Uí Dhomhnaill
- Príomhchlann Thír Chonaill, Cúige Uladh ba ea Uí Dhomhnaill nó Uí Dhónaill sa ré mheánaoiseach agus luath-nua-aoiseach na hÉireann